مقدمه
اگزما یا همان درماتیت پوستی یکی از رایج‌ترین بیماری‌های پوستی است که بسیاری از افراد، از کودکی تا بزرگسالی، ممکن است با آن مواجه شوند. این بیماری معمولاً با خارش، قرمزی، خشکی و التهاب پوست همراه است و در صورتی که به‌درستی کنترل نشود، می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.
در این مقاله به‌طور کامل با اگزما آشنا می‌شویم. به علائم، دلایل، راه‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم و همچنین بررسی می‌کنیم که چگونه آلرژی‌ها در بروز یا شدت گرفتن این بیماری نقش دارند.
اگزما چیست؟
اگزما در واقع نام عمومی برای گروهی از التهاب‌های پوستی است که می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند. مهم‌ترین نشانه اگزما، خارش پوست است. در برخی موارد این خارش آن‌قدر شدید می‌شود که فرد را از خواب شبانه بازمی‌دارد و باعث ترک‌خوردگی، خونریزی یا حتی عفونت پوست می‌شود.
درماتیت هم به‌نوعی مترادف با اگزما است، با این تفاوت که معمولاً در اصطلاح پزشکی، “درماتیت” برای اشاره به علل مشخص‌تری مانند تماس با مواد محرک یا آلرژن به‌کار میرود.
انواع رایج اگزما
اگزما چند نوع مختلف دارد که هرکدام ویژگی‌ها و علائم خاص خود را دارند:
- درماتیت آتوپیک: این نوع، شایع‌ترین فرم اگزما است و اغلب در کودکان دیده می‌شود. ممکن است تا بزرگسالی هم ادامه داشته باشد. خارش، خشکی و تحریک‌پذیری پوست از علائم بارز آن هستند.
- درماتیت تماسی: زمانی ایجاد می‌شود که پوست با یک ماده محرک یا آلرژی‌زا تماس پیدا کند؛ مانند مواد شوینده، صابون قوی، فلزات یا برخی مواد آرایشی.
- درماتیت سبورئیک: بیشتر در نواحی چرب پوست مانند پوست سر، اطراف بینی و ابروها ظاهر می‌شود. با پوسته‌ریزی و گاهی خارش همراه است.
- اگزمای دیس‌هیدروتیک: باعث ایجاد تاول‌های کوچک و خارش‌دار، به‌ویژه در کف دست و پا می‌شود.
- درماتیت نومولار: به شکل لکه‌های گرد و خشک روی پوست ظاهر می‌شود و معمولاً همراه با خارش است.
علائم اگزما
علائم اگزما بسته به نوع آن، سن فرد و شدت بیماری متفاوت است. اما به‌طور کلی، نشانه‌های زیر در بیشتر بیماران دیده می‌شود:
- خارش شدید، گاه شبانه و مداوم
- خشکی پوست و پوسته‌ریزی
- قرمزی و التهاب ناحیه درگیر
- تاول‌های کوچک که ممکن است ترشح داشته باشند
- ضخیم‌شدن پوست در اثر خارش و خاراندن مداوم
- ترک‌خوردگی و خونریزی پوست در موارد شدید
در کودکان، اگزما معمولاً در گونه‌ها، آرنج و پشت زانو ظاهر می‌شود. در بزرگسالان نیز بیشتر در دست‌ها، گردن، صورت و قسمت‌های خمیده بدن دیده می‌شود.
دلایل بروز اگزما
علت دقیق اگزما هنوز به‌طور کامل مشخص نشده، اما پزشکان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و ایمنی در بروز آن نقش دارد.
عوامل ژنتیکی
اگر یکی از اعضای خانواده فرد سابقه اگزما، آسم یا آلرژی داشته باشد، احتمال ابتلا به اگزما در آن فرد بیشتر می‌شود. در برخی افراد، ژن‌های مسئول ساخت سد دفاعی پوست به‌خوبی عمل نمی‌کنند و باعث می‌شوند پوست نسبت به محرک‌ها حساس‌تر شود.
عوامل محیطی
تماس با مواد شیمیایی، شوینده‌های قوی، تغییرات دمایی شدید، آب و هوای خشک، آلودگی هوا و حتی پوشیدن لباس‌هایی از جنس مصنوعی می‌توانند تحریک‌کننده باشند.
واکنش سیستم ایمنی
در افرادی که دچار اگزما هستند، سیستم ایمنی بدن بیش از حد فعال است و در برابر مواد بی‌ضرر یا آلرژی‌زا، واکنشی التهابی نشان می‌دهد که باعث قرمزی، التهاب و خارش پوست می‌شود.
نقش آلرژی در اگزما
یکی از موضوعات مهمی که در درمان و کنترل اگزما باید به آن توجه شود، وجود آلرژی‌ها است. بسیاری از افرادی که دچار درماتیت آتوپیک هستند، به مواد خاصی آلرژی دارند که ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- گرده گل‌ها و درختان
- گرد و غبار
- پرز حیوانات خانگی
- مواد غذایی مانند شیر، تخم‌مرغ، بادام‌زمینی و گندم
- مواد شوینده و صابون‌ها
- برخی داروها
قرار گرفتن در معرض این آلرژن‌ها می‌تواند باعث شروع یا تشدید حملات اگزما شود. از این‌رو، شناخت عوامل حساسیت‌زا در هر فرد بسیار مهم است.
تست آلرژی در بیماران مبتلا به اگزما
برای کمک به تشخیص بهتر آلرژن‌هایی که ممکن است در اگزما نقش داشته باشند، پزشک ممکن است انجام تست‌های آلرژی را توصیه کند. رایج‌ترین تست‌ها عبارت‌اند از:
تست پچ
در این روش، مواد مشکوک به آلرژی‌زا روی پوست پشت بدن چسبانده می‌شوند. سپس واکنش پوست در مدت ۴۸ تا ۷۲ ساعت بررسی می‌شود. این تست به‌ویژه در تشخیص درماتیت تماسی مفید است.
تست پرِیک یا خراش پوستی
در این روش، مواد مختلف به سطح پوست بازو یا پشت بیمار زده شده و سپس با سوزن ریز خراشی در آن ایجاد می‌شود. اگر پوست به آن ماده واکنش نشان دهد (مثلاً قرمز شود یا متورم گردد)، احتمال آلرژی وجود دارد.
آزمایش خون (IgE)
در این آزمایش، سطح آنتی‌بادی‌هایی به نام IgE که در واکنش‌های آلرژیک نقش دارند اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش می‌تواند به شناسایی آلرژی‌های غذایی یا محیطی کمک کند.
آزمایش آلرژی الکس (ALEX2)
تست Alex2 کامل ترین پنل تست آلرژی است که حساسیت به ۲۹۵ ماده آلرژی زا را در نمونه خون شما بررسی کرده و نتیجه نهایی در مورد ماده ای که شما به آن آلرژی دارید را مشخص میکند. این تست امروزه به عنوان برترین تست آلرژی در دنیا شناخته شده و یکی از اولین گام ها در تشخیص منبع آلرژی برای کنترل آلرژی به شمار میرود. پزشکان بسیاری در سراسر دنیا این تست را تایید کرده و مورد استفاده قرار میدهند.
تشخیص اگزما چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص اگزما معمولاً بر اساس بررسی بالینی انجام می‌شود. پزشک با معاینه پوست و پرسش درباره علائم و سابقه خانوادگی، می‌تواند به تشخیص برسد. در موارد پیچیده‌تر یا شک به درماتیت تماسی، انجام تست آلرژی یا نمونه‌برداری از پوست (بیوپسی) نیز ممکن است لازم باشد.
نکاتی که پزشک بررسی میکند شامل موارد زیر است:
- زمان و شرایط شروع علائم
- محل‌های درگیر روی بدن
- وجود سابقه خانوادگی آلرژی یا اگزما
- نوع لباس‌ها، شوینده‌ها و غذاهایی که فرد استفاده میکند
درمان و مدیریت اگزما
اگرچه هیچ درمان قطعی برای اگزما وجود ندارد، اما راه‌های مختلفی برای کنترل و کاهش علائم این بیماری وجود دارد. درمان‌ها می‌توانند شامل داروها، مراقبت‌های خانگی و تغییرات در سبک زندگی باشند.
درمان‌های دارویی
در درمان اگزما، پزشک ممکن است داروهای مختلفی تجویز کند تا التهاب و خارش پوست کاهش یابد:
- کرم‌ها و پمادهای کورتیکواستروئید: این داروها معمولاً به‌عنوان درمان اولیه برای کاهش التهاب و خارش تجویز می‌شوند. استفاده از این داروها باید طبق دستور پزشک باشد، زیرا استفاده طولانی‌مدت از آنها می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند.
- کرم‌های کاهنده خارش: این کرم‌ها به کاهش احساس خارش کمک می‌کنند و ممکن است شامل آنتی‌هیستامین‌ها یا کرم‌های حاوی کالامین باشند.
- داروهای سیستمیک (خوراکی): در موارد شدیدتر اگزما، داروهای خوراکی مانند کورتیکواستروئیدها یا داروهای مهارکننده سیستم ایمنی ممکن است لازم باشد.
- آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر اگزما باعث ایجاد عفونت‌های پوستی شود، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
- مکمل‌های پروبیوتیک: در برخی از مطالعات، نشان داده شده که مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند به کاهش التهاب پوست کمک کند، هرچند این موضوع هنوز نیاز به تحقیقات بیشتر دارد.
روش‌های خانگی و مراقبت از پوست
مراقبت روزانه از پوست در کاهش علائم اگزما و جلوگیری از تشدید بیماری بسیار مؤثر است. در اینجا چند روش خانگی برای کمک به مدیریت اگزما آورده شده است:
- مرطوب نگه داشتن پوست: استفاده از مرطوب‌کننده‌ها پس از شستشو می‌تواند به حفظ رطوبت پوست کمک کند. این کار مانع خشکی و ترک‌خوردگی پوست می‌شود. بهتر است از مرطوب‌کننده‌های فاقد عطر و مواد شیمیایی استفاده کنید.
- حمام کوتاه و آب ولرم: به جای استفاده از آب داغ، از آب ولرم برای شستشوی بدن خود استفاده کنید. حمام طولانی با آب داغ می‌تواند پوست را خشک کرده و علائم اگزما را تشدید کند.
- استفاده از روغن‌های طبیعی: برخی از روغن‌های طبیعی مانند روغن نارگیل و روغن بادام می‌توانند به تسکین التهاب و خشکی پوست کمک کنند. این روغن‌ها به عنوان مرطوب‌کننده طبیعی عمل می‌کنند و پوست را نرم و لطیف می‌سازند.
- پوشیدن لباس‌های نرم و گشاد: استفاده از لباس‌های نخی و گشاد می‌تواند از تحریک پوست جلوگیری کند. از پوشیدن لباس‌های ساخته‌شده از مواد مصنوعی یا پشمی که می‌توانند پوست را تحریک کنند، خودداری کنید.
- پرهیز از مواد شوینده و صابون‌های تند: مواد شوینده‌ای که دارای عطر و مواد شیمیایی قوی هستند می‌توانند پوست را تحریک کرده و علائم اگزما را تشدید کنند. استفاده از صابون‌های ملایم و بدون عطر و همچنین شوینده‌های مخصوص پوست‌های حساس می‌تواند مفید باشد.
پیشگیری از بروز اگزما
پیشگیری از اگزما یا کاهش علائم آن به اقداماتی وابسته است که می‌تواند به کاهش تماس با محرک‌ها یا آلرژن‌های شناخته‌شده کمک کند. در اینجا چند نکته پیشگیرانه آورده شده است:
۱. شناسایی و اجتناب از محرک‌ها
یکی از مهم‌ترین گام‌ها در پیشگیری از تشدید اگزما، شناسایی محرک‌ها و آلرژن‌ها است. این موارد می‌توانند شامل گرده‌ها، حیوانات خانگی، گردوغبار، برخی مواد غذایی و مواد شوینده باشند. تست‌های آلرژی می‌توانند به شناسایی این محرک‌ها کمک کنند.
۲. حفظ رطوبت پوست
مرطوب نگه داشتن پوست به‌ویژه در فصول خشک سال بسیار مهم است. از مرطوب‌کننده‌ها به‌طور منظم استفاده کنید تا پوست شما از خشکی و ترک‌خوردگی جلوگیری کند.
۳. پرهیز از استرس‌های روانی
استرس یکی از عوامل تشدیدکننده اگزما است. به همین دلیل، مدیریت استرس با استفاده از تکنیک‌های مختلف مانند یوگا، مدیتیشن، یا فعالیت‌های ورزشی می‌تواند به کاهش علائم کمک کند.
۴. مراقبت از پوست در مقابل تغییرات دما
تغییرات ناگهانی دما، به‌ویژه در فصل‌های سرد، می‌تواند پوست را خشک کند و موجب تشدید اگزما شود. در فصول سرد از پوشش مناسب برای پوست استفاده کنید و در فصول گرم نیز از کرم‌های ضدآفتاب استفاده کنید تا از آسیب‌های خورشیدی جلوگیری کنید.
تغذیه و نقش آن در مدیریت اگزما
در بسیاری از موارد، تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند بر مدیریت اگزما تأثیرگذار باشد. برخی از غذاها ممکن است باعث تحریک پوست شوند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند.
غذاهای مفید برای اگزما
- امگا ۳: این اسیدهای چرب ضدالتهاب می‌توانند به کاهش التهاب پوست کمک کنند. منابع خوب امگا ۳ شامل ماهی‌های چرب مانند سالمون و تن، گردو و دانه‌های چیا هستند.
- پروبیوتیک‌ها: مصرف مواد غذایی حاوی پروبیوتیک مانند ماست، کفیر و سبزیجات تخمیرشده می‌تواند به بهبود سلامت روده و در نتیجه کاهش التهاب‌های پوستی کمک کند.
- آنتی‌اکسیدان‌ها: میوه‌ها و سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها مانند توت‌ها، هویج و سبزیجات برگ‌دار می‌توانند از پوست در برابر آسیب‌های محیطی محافظت کنند.
غذاهایی که باید از آنها اجتناب کنید
- محصولات لبنی: در برخی افراد مبتلا به اگزما، محصولات لبنی می‌توانند باعث تشدید علائم شوند.
- غذاهای حاوی گلوتن: برخی از افراد مبتلا به اگزما ممکن است به گلوتن حساسیت داشته باشند، بنابراین اجتناب از این غذاها می‌تواند مفید باشد.
- غذاهای آلرژن: مانند تخم‌مرغ، بادام‌زمینی و سویا که می‌توانند باعث بروز واکنش‌های آلرژیک و تشدید اگزما شوند.
جمع‌بندی
اگزما یک بیماری پوستی شایع است که می‌تواند به‌طور جدی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد. با این حال، با استفاده از روش‌های درمانی صحیح، مراقبت‌های روزانه و پیشگیری از محرک‌ها، می‌توان علائم آن را به‌طور مؤثری مدیریت کرد. شناخت عوامل آلرژیک، استفاده از داروهای مناسب و رعایت نکات مراقبتی می‌تواند کمک کند تا افراد مبتلا به اگزما زندگی راحت‌تری داشته باشند.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان به اگزما مبتلا هستید، حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید تا بهترین روش‌های درمانی را انتخاب کنید و زندگی سالم‌تری داشته باشید.
